Nederland staat bekend om zijn prachtige en kleurrijke tulpen. Hoewel de meeste tulpen afkomstig zijn uit het Ottomaanse rijk, volgde Tulipa sylvestris, de wilde tulp, een ander pad. Anastasia Stefanaki en Tinde van Andel, beide botanici van Wageningen University en Naturalis Biodiversity Center, en Tilmann Walter, historicus aan de Universiteit van Würzburg, probeerden het exacte pad van deze bijzondere tulp te achterhalen.
De wilde tulp kan in het algemeen verwijzen naar een tulp die in het wild groeit, maar het is in de volksmond ook de naam van Tulipa sylvestris. ‘We wilden weten wie de eerste Tulipa sylvestris naar Noord-Europese tuinen bracht, wanneer dat gebeurde en waar de eerste wilde tulpen vandaan kwamen’, legt botanicus Stefanaki uit. Hiervoor pluisden ze originele zestiende-eeuwse Latijnse botanische geschriften uit, en werkten ze zich door persoonlijke brieven, archieven, gedroogde plantencollecties en illustraties.
Statussymbool
De zestiende eeuw was een ”gouden eeuw” voor botanie. Planten werden niet langer alleen als geneeskrachtige bronnen gezien en er ontstond belangstelling voor sierplanten. Het hebben van zeldzame en exotische planten in je tuin was een teken van macht. Vaak werden planten als curiosa en kostbare geschenken aan edelen en royalty’s gebracht in de hoop nieuwe banden te zoeken of bestaande banden in de hogere rangen te versterken.
In deze context was de tulp een bloem van ongekende schoonheid voor zestiende-eeuwse Europeanen, en iedereen wilde hem in zijn tuin hebben. Eenmaal in Noord-Europa begonnen tulpen te circuleren onder botanici en hun rijke vrienden met tuinen.
De wilde tulp
‘In tegenstelling tot de tulpen die we tegenwoordig in onze tuinen hebben, die afkomstig zijn van bollen meegebracht uit het Ottomaanse rijk, kwam de wilde tulp uit het Middellandse zeegebied. De eerste bollen van Tulipa sylvestris die Noord-Europa bereikten, kwamen uit Bologna, Noord-Italië, en Montpellier, Zuid-Frankrijk’, vertelt Stefanaki over hun onderzoeksresultaten.
In tegenstelling tot de tuintulpen die uit het Ottomaanse rijk kwamen, is de Tulipa sylvestris niet in de tuin gebleven, maar ontsnapt en op eigen houtje de weide wereld ingetrokken. Tegenwoordig groeit de tulp – dankzij zijn introductie in de 16e eeuw - in een groot deel van Europa in het wild. Deze brief van Carolus Clusius - gedateerd 30 juli 1577, Wenen - levert het eerste bewijs van de domesticatie van Tulipa sylvestris. Clusius, de meest invloedrijke man in de geschiedenis van de tulp en de eerste directeur van de Leidse Hortus, stuurt in 1577 een aantal tulpenbollen naar zijn vriend Joachim Camerarius in Nürnberg, Duitsland. In de begeleidende brief verwijst Clusius specifiek naar de tulpen uit Montpellier en Bologna. Dit is een duidelijke verwijzing naar Tulipa sylvestris. Clusius zegt dat deze tulpen niet gemengd mogen worden met andere tulpen en dat ze apart gezet moeten worden in de tuin en afgezet met stenen en tegels, anders hebben ze de neiging te ontsnappen en zich uit te breiden naar de hele tuin.
Gedurende de tweede helft van de zestiende eeuw waren er verschillende introducties van de wilde tulp in Noord-Europa, en er waren verschillende beroemde botanici bij betrokken. ‘Vanaf daar ging de tulp wild. Het begon te ontsnappen uit de tuinen en produceerde laterale nakomelingen via zijn uitlopers. Niet alle plantensoorten hebben dit vermogen om zich vegetatief te verspreiden, dus via een vorm van ongeslachtelijke voortplanting.’
’Gezien de herkomst van deze vroege bollen, realiseerden we ons dat er verschillende ondersoorten van Tulipa sylvestris zijn geïntroduceerd in Noord-Europa’, merkt ze op, ’en daarom moeten we de momenteel geaccepteerde onderverdeling van deze soort heroverwegen.’ Deze bevindingen benadrukken het belang van botanische geschiedenis voor het begrijpen van de complexe taxonomie van verwilderde sierplanten die ooit door de mens geïntroduceerd werden.
Complexe stamboom
Hun volgende onderzoek richt zich op het verder onderzoeken van de taxonomie van Tulipa sylvestris. ‘We gaan het DNA en de morfologie analyseren van wilde tulpen die zijn verzameld in historische Nederlandse tuinen en wilde populaties in Europa, waaronder Italië en Frankrijk, waar de eerste bollen vandaan kwamen’, zegt Stefanaki. ’We willen de complexe taxonomie van Tulipa sylvestris, die al lang controversieel is, ophelderen en uitzoeken waar in Europa deze prachtige wilde tulp echt wild voorkomt.’
